Baza wiedzy

Co to jest niedokrwistość Diamonda-Blackfana?

Niedokrwistość Diamonda-Blackfana (DBA, Diamond-Blackfan anemia) jest rzadko spotykaną wrodzoną chorobą krwi, której najważniejszym objawem jest głęboka niedokrwistość spowodowana zaburzeniem wytwarzania krwinek czerwonych (erytrocytów) w szpiku kostnym. Niedokrwistość ta, nie wynika z niedoboru składników odżywczych niezbędnych do produkcji krwinek (żelaza, witaminy B12 lub kwasu foliowego) ani erytropoetyny – hormonu stymulującego szpik do produkcji erytrocytów. DBA spowodowana jest mutacją w genach, która prowadzi do zaburzenia funkcji rybosomów – organelli komórkowych produkujących białka niezbędne do budowy i funkcjonowania krwinek. Dlatego DBA często nazywane jest rybosomopatią. W DBA dochodzi do takiego uszkodzenia funkcji rybosomów, w którym komórki macierzyste (prekursory krwinek czerwonych) są szczególnie wrażliwe na proces apoptozy, czyli samoistnej śmierci komórki. Z tego powodu chorzy na DBA mają niedostateczną liczbę krwinek czerwonych i wymagają przewlekłego leczenia.

Dlaczego dochodzi o niedokrwistości Diamonda-Blackfana?

U podłoża DBA leży mutacja genetyczna, czyli zmiana w kodzie genetycznym, skutkująca nieprawidłowym funkcjonowaniem komórek prekursorowych krwinek czerwonych w szpiku kostnym. Mutacja z reguły dotyczy genów rybosomów – organelli komórkowych produkujących białka niezbędne do budowy i funkcjonowania komórek. Nieprawidłowe działanie rybosomów powoduje przyspieszoną śmierć komórek i niedostateczną produkcję krwinek, co objawia się niedokrwistością.

Za DBA nie odpowiada jedna konkretna zmiana w kodzie genetycznym, obecnie znane jest kilkadziesiąt różnych mutacji, które mogą zostać odziedziczona po rodzicach lub powstać spontanicznie w okresie tworzenia się zarodka.

DBA nie można się zarazić, ale można je przekazać swojemu potomstwu.

Kto może zachorować na niedokrwistość Diamonda-Blackfana?

Częstość występowania BDA to 7–12 przypadków na milion żywych urodzin, stąd też DBA zaliczana jest do chorób rzadkich (sierocych). DBA występuje u obu płci z podobną częstością, nie ma także różnic ze względu na pochodzenie etniczne. Z uwagi na podłoże genetyczne DBA może występować rodzinnie. Większość pacjentów z DBA ma postawione rozpoznanie w pierwszym roku życia

Jakie są objawy niedokrwistości Diamonda-Blackfana?

Podstawowym objawem DBA jest głęboka niedokrwistość, która występuję w pierwszym roku życia a nierzadko już w okresie noworodkowym. Anemii towarzyszy obniżona liczby retykulocytów przy prawidłowym lub podwyższonym MCV oraz prawidłowa liczba płytek krwi i krwinek białych. W szpiku kostnym stwierdza się ubogi układ czerwonokrwinkowy. DBA mogą towarzyszyć niedobory wzrostu oraz inne wady wrodzone w postaci rozszczepu podniebienia, wady kciuka oraz wady układu moczowego i serca.

Objawy sugerujące występowanie niedokrwistości to:

  • bladość skóry,
  • osłabienie,
  • senność,
  • brak apetytu,
  • niedobór masy ciała,
  • szybkie męczenie się,
  • przyspieszone bicie serca i szmery nad sercem.

Jak rozpoznaje się niedokrwistości Diamonda-Blackfana?

W rozpoznaniu klasycznej postaci DBA przydatne są kryteria diagnostyczne oraz tzw. duże i małe kryteria dodatkowe.

Kryteria diagnostyczne:

  • wiek poniżej 12 miesięcy;
  • niedokrwistość makrocytarna, rzadziej normocytarna (prawidłowe lub podwyższone MCV) przy prawidłowej liczbie płytek krwi i granulocytów;
  • retikulocytopenia – zmniejszenie liczby retikulocytów w morfologii krwi;
  • charakterystyczny obraz rozmazu szpiku kostnego (mielogramu) – szpik bogatokomórkowy z brakiem prekursorów krwinek czerwonych przy braku innych nieprawidłowości.

Duże kryteria dodatkowe:

  • obecność charakterystycznych mutacji genetycznych,
  • występowanie DBA u innych członków rodziny.

Małe kryteria dodatkowe:

  • podwyższona aktywność deaminazy adenozyny w surowicy (eADA),
  • obecność wad wrodzonych uznanych jako klasyczne w DBA: wady twarzoczaszki, serca, kończyn górnych i układu moczowo-płciowego,
  • zwiększona ilość hemoglobiny płodowej HbF w surowicy krwi,
  • brak innych objawów niewydolności szpiku kostnego.

 

Warto zwrócić uwagę, że postawienie rozpoznania opiera się na analizie całościowego obrazu klinicznego uwzględniającego powyższe kryteria. Wystąpienie pojedynczych cech DBA nie jest równoznaczne z rozpoznaniem choroby. Ponadto, z uwagi na dużą różnorodność mutacji, nie wszyscy chorzy spełniają kryteria klasycznego DBA i u niektórych rozpoznawana jest postać nieklasyczna np. obecność wad wrodzonych bez niedokrwistości, ale z obecną makrocytozą u dziecka powyżej pierwszego roku życia.

Obecnie uważa się, że u każdego pacjenta z podejrzeniem DBA rozpoznanie należy potwierdzić badaniem genetycznym.

Jakie badania może zlecić lekarz podejrzewając niedokrwistość Diamonda-Blackfana?

  • Morfologia krwi obwodowej – charakterystyczny jest niedobór krwinek czerwonych (RBC) przy prawidłowej lub podwyższonej ich objętości (MCV) oraz prawidłowej liczbie płytek krwi (PLT) oraz prawidłowej liczbie i rozmazie krwinek białych.
  • Liczba retikulocytów – obniżona (<1%). Obniżona liczba retikuloctów wskazuje na niewystarczające wytwarzanie krwinek czerwonych w szpiku kostnym.
  • Test Coombsa – ujemny. Badanie wykrywa autoprzeciwciała, które mogą niszczyć krwinki czerwone, badanie to ma na celu wykluczenie anemii hemolitycznej jako przyczyny niedokrwistości. Przeciwciała przeciwko krwinkom czerwonym mogą pojawić się u chorych z DBA po transfuzji krwi, dlatego test ten optymalnie wykonuje się przed przetoczeniem preparatów krwiopochodnych.
  • Aktywność deaminazy adenozyny (eADA) we krwi – podwyższona. Wartości eADA są podwyższone u 80–85% chorych z DBA. Oznaczenie aktywności powinno być wykonywane z własnej krwi pacjenta, dlatego optymalnie należy je wykonywać najwcześniej po 3 miesiącach od ostatniej transfuzji krwinek czerwonych.
  • Hemoglobina płodowa (HbF) – podwyższona. Po urodzeniu ilość hemoglobiny płodowej powinna systematycznie spadać, będąc zastępowana przez hemoglobinę ludzi dorosłych. U chorych z DBA ten proces jest zaburzony i ilość hemoglobiny płodowej jest podwyższona.
  • Biopsja i rozmaz szpiku kostnego – znacznie zahamowany układ czerwonokrwinkowy przy prawidłowych pozostałych układach. Badanie aspiracyjne szpiku polega na pobraniu próbki szpiku z kości (najczęściej z kolca biodrowego), natomiast trepanobiopsja to pobranie fragmentu kości wraz ze szpikiem znajdującym się wewnątrz. Badania te wykonuje się zazwyczaj w znieczuleniu ogólnym.
  • Badania genetyczne. Podstawowe metody pozwalają potwierdzić znane mutacje genetyczne u ponad 65% chorych. W pozostałych przypadkach potrzebna jest bardziej zaawansowana technika genotypowania w poszukiwaniu bardzo rzadkich lub nieznanych i nowych mutacji. Badania genetyczne wykonuje się z próbki krwi obwodowej. Najczęstsze mutacje to: RPS19 (25%), RPL5 (7%), RPL11 (5%), RPS26 i RPS10.

Jak można leczyć niedokrwistość Diamonda-Blackfana?

Postawę leczenie DBA stanowi terapia glikokortykosteroidami oraz regularne transfuzje krwinek czerwonych. Tylko przeszczepienie komórek macierzystych układu krwiotwórczego umożliwia przywrócenie prawidłowej funkcji szpiku, jednak jest obarczone wysokim ryzykiem powikłań, a nawet śmierci. Prawdopodobną przyszłość leczenia stanowią terapię genowe, ale ich rozwój wymaga lepszego poznania mechanizmów genetycznych choroby.